Ujeżdżenie (też:
dresaż, z
fr. dressage – tresura) –
olimpijska konkurencja
jeździectwa wspierana przez
Międzynarodową Federację Jeździecką (FEI). W nowoczesnym ujeżdżeniu,
jeździec i
koń wykonują serię określonych wcześniej ruchów, zwanych
figurami na czworokątnej arenie, zwanej
czworobokiem[1]. Znajomość podstaw tej dyscypliny jest konieczna przy uprawianiu innych dyscyplin jeździeckich, np.
skoków. Ujeżdżenie jest też jedną z trzech prób, jakie obejmuje
WKKW[2].
Historia dyscypliny
Zainteresowanie rozwijaniem naturalnych możliwości konia sięga
starożytności. W
XVI wieku powstała klasyczna szkoła jazdy, w której najpierw szkolono konia "z ziemi" przy pomocy długich
wodzy. W
XIX wieku popularność zyskało ujeżdżenie, na którego kształtowanie wpływ mieli jeźdźcy z Hiszpańskiej Szkoły Jazdy w
Wiedniu oraz Cadre Noir we
Francji[3].
Pierwsze zawody zorganizowano w
1873 roku w
Bratysławie
w celu utrwalenia schematu klasycznego jeździectwa i przedstawienia
najważniejszych celów treningu młodego konia wierzchowego. Od
1963 roku rozgrywane są Mistrzostwa Europy, a od
1966 – Mistrzostwa Świata
[3].
Od początku
lat 80. XX w. wprowadzono programy dowolne z muzyką (tzw.
Kür). Jeździec wykonuje w nich własny program ułożony z określonego zestawu ruchów i
figur
(w zależności od klasy trudności programu) z odpowiednio dobranym
podkładem muzycznym; program dowolny zawiera jednakże określone elementy
obowiązkowe
[3][1].
Cele ujeżdżenia
Celem ujeżdżenia jest harmonijny rozwój naturalnych możliwości i
zdolności konia zrównoważonego, elastycznego, dobrze i szybko
reagującego na polecenia. Szkolenie konia powinno prowadzić do
doskonalenia jego naturalnej równowagi, zachowania elastyczności ruchów
oraz wyrobienia posłuszeństwa i chęci współpracy z jeźdźcem. Koń i
jeździec powinni reprezentować wspólnie harmonię i elegancję, płynność
ruchów, spokój, równowagę i wzajemne porozumienie. Wyszkolenie konia
ujeżdżeniowego wymaga cierpliwości, wyczucia jego psychiki i wielu lat
treningu
[2][3].
"
Koń powinien pozwolić jeźdźcowi wygodnie siedzieć, reagując posłusznie i z zaufaniem na pomoce
pozostając całkowicie wyprostowany w ruchu po liniach prostych i
odpowiednio wygięty przy jeździe po łukach. Powinien sprawiać wrażenie,
że wykonuje stawiane mu zadania z własnej woli."
[4]
Do ujeżdżenia wykorzystuje się prawie wszystkie współczesne
rasy koni
gorącokrwistych, choć najczęściej obserwuje się konie
hanowerskie i
lipicańskie[3].
Zawody w ujeżdżeniu
Konkursy
Konkursy ujeżdżenia odbywają się w skali międzynarodowej i krajowej.
Konkursy krajowe podzielone są na klasy (według stopnia trudności): L,
P, N, C, CC i CS. Każda klasa dzieli się na programy opisujące
obowiązkowe ruchy, jakie
zawodnik
i koń powinni wykonać na czworoboku. Zawody organizowane przez FEI w
ramach mistrzostw świata, kontynentu, a także igrzysk olimpijskich
rozgrywane są w formule konkursów Grand Prix, Grand Prix Special i Grand
Prix Kur (dowolny)
[1][3].
We wszystkich klasach, jeździec i koń prezentują
figury i
chody (
zebrane,
robocze,
pośrednie,
wyciągnięte):
stęp,
kłus i
galop,
płynne przejścia pomiędzy chodami oraz zmiany tempa. W zależności od
poziomu trudności konkursu, obecne są też inne elementy programu, np.
ciąg,
lotna zmiana nogi (co cztery/trzy/dwie/jedno
foule),
pasaż,
piaff, piruet. "
Wszystkie ruchy konia winny być wykonane przy użyciu niewidocznych pomocy i bez widocznego wysiłku ze strony zawodnika"
[4]. Konkursy w niższych klasach oceniane są przez jednego
sędziego;
w klasach wyższych oceny wystawia trzech lub pięciu sędziów. Sędzia
ocenia zawodnika na 10-punktowej skali. Ocena końcowa zawodnika jest
sumowana i podawana w procentach; zwycięża ten, którego wynik jest
najwyższy.
Kobiety współzawodniczą z
mężczyznami[1][4][3][5].
Areny zawodów
Konkursy w ujeżdżeniu rozgrywane są na piaszczystym (czasem trawiastym)
czworoboku
o wymiarach 20 × 40 m (niższe klasy) lub 20 × 60 m (wyższe klasy).
Czworobok jest oznaczony 12 tablicami z literami, które umieszczone są
na ogradzających plac
szrankach (niskich białych płotkach). Litery wskazują miejsca wykonania
figur (koła,
wolty, ósemki, wężyki i serpentyny) i innych elementów programu. Po wjeździe na czworobok, zawodnika obowiązuje
ukłon[3][1][4].
Strój i rząd
Strój zawodnika i
rząd konia określają przepisy jeździeckie. W zawodach wyższej rangi, strój zawodnika składa się obowiązkowo z: czarnego lub granatowego
fraka (na zawodach regionalnych i do klasy CC może to być
marynarka),
cylindra, białych lub kremowych
bryczesów,
plastronu lub
krawata,
rękawiczek, długich czarnych
butów i
ostróg. Ochronne nakrycie głowy (
kask) jest dozwolone we wszystkich klasach i obowiązkowe dla
juniorów. Jeźdźcy uprawnieni do noszenia munduru mogą w nim występować na zawodach, zamiast ukłonu obowiązuje wówczas
salutowanie. W niższych klasach wymagane jest
kiełznanie wędzidłowe, w wyższych –
munsztukowe. Obowiązuje
siodło ujeżdżeniowe, czyli o wydłużonych
tybinkach, do jazdy na długich
puśliskach. Używanie
bata (tylko
ujeżdżeniowego – do 120 cm dla koni i 100 cm dla kuców) jest dozwolone jedynie na zawodach krajowych. Nie dopuszcza się stosowania
wytoków,
napierśników
i innych środków pomocniczych, nawet ochraniaczy nóg końskich czy
bandaży. Koń musi być zadbany i czysty, a jego grzywa zapleciona
[3][4].
Dyscyplina dla niepełnosprawnych
Dyscyplina ujeżdżenia, jako jedyna dyscyplina jeździecka, od roku 1996 stanowi część
igrzysk paraolimpijskich. Od roku 2006 dyscyplina ujeżdżenia dla osób
niepełnosprawnych
jest także regulowana przez FEI, która jest jedyną międzynarodową
federacją sportową nadzorującą obie odmiany konkurencji. Organizowane są
krajowe i międzynarodowe zawody w
parajeździectwie. Podobnie, jak w dyscyplinie
powożenia,
zasady rozgrywania konkursów pozostają niezmienione, a współzawodnicy
są dobierani w grupy w zależności od ich siły i sprawności fizycznej dla
sprawiedliwej konkurencji. Zgłoszenia rozpatrywane są przez FEI
indywidualnie i na ich podstawie dopuszcza się używanie dodatkowych
pomocy
[6][4].
Mistrzowie
Jedną z najbardziej utytułowanych zawodniczek światowej czołówki w ujeżdżeniu jest
Holenderka Anky van Grunsven, która zdobyła złoto na igrzyskach olimpijskich
w Sydney (2000),
w Atenach (2004) i
w Pekinie (2008)[7].
W Polsce do czołówki należą m.in.:
- Anna Bienias[2],
- Justyna Dysarz (8 złotych, 8 srebrnych i 6 brązowych medali imprez mistrzowskich)[8],
- Katarzyna Milczarek (wielokrotna mistrzyni Polski, w roku 2009
wygrała konkursy Grand Prix oraz Grand Prix Kur w Pucharze Świata)[9]
- Małgorzata Morsztyn (1995-1998 zdobyła medale mistrzostw Polski; w
roku 1999 zajęła I miejsce Halowych Mistrzostw Polski, II miejsce
mistrzostw Polski; w roku 2000 zdobyła I miejsce mistrzostw Polski[potrzebne źródło]; w roku 2001 wzięła udział w finale Pucharu Świata w ujeżdżeniu, zajęła 11-ste miejsce)[2],
- Michał Rapcewicz (dwukrotny mistrz Polski 2007, 2008 r. i brązowy medalista 2006 r., olimpijczyk 2008)[2][10],
- Żaneta Skowrońska (wielokrotna medalistka mistrzostw Polski: Młodych
Jeźdźców 2000 r., Seniorów 2001, 2002 r.; wicemistrzyni 2003, 2006 r.;
medal brązowy 2004, 2005 i 2007 r.)[11],
- Teresa Tomaszewska (wielokrotna medalistka mistrzostw Polski)[potrzebne źródło],
- Maja Wieczorek (czołowa zawodniczka młodej kadry)[potrzebne źródło]
- Olena Pilkiewicz (wielokrotna mistrzyni ujeżdżenia)[potrzebne źródło]
- Nina Smirnowa (wielokrotna mistrzyni ujeżdżenia, trener sportowy)[potrzebne źródło]